Analiza, Al Jazeera: A janë Kosova dhe Serbia në prag të luftës?

Media prestigjioze Al-Jazeera ka bërë një analizë të situatës së përshkallëzuar midis Kosovës dhe Serbisë, e cila e arriti kulmin me sulmin e armatosur terrorist serb në Banjskë. Megjithatë, përshkallëzimi i këtij konflikti u shmang, veçanërisht edhe nga profesionalizmi që tregoi Policia e Kosovës. Por nga ana tjetër, sipas Al Jazeera-s, gjasat që të ketë konflikte të tilla në të ardhmen midis Kosovës dhe Serbisë, mbeten të larta.

Shkrimi i plotë: 

Më 24 shtator, paraushtarakë të armatosur serbë i zunë pritë një patrulle policie pranë fshatit Banjskë në pjesën veriore të Kosovës, ku mbeti i vrarë një rreshter.

Personat e armatosur më pas u strehuan në një manastir në veri të Kosovës ku forcat e policisë shkëmbyen zjarr nga të cilat u vranë tre serbë të armatosur; një pjesë u arrestua dhe pjesa tjetër u arratis.

Ishte një nga episodet më të rënda të dhunës në vend që nga përfundimi i luftës në Kosovë në vitin 1999.

Pas incidentit, Beogradi dhe Prishtina shkëmbyen akuza. Presidenti serb Aleksandër Vuçiq tha se “terrori” i qeverisë së Kosovës e kishte shtyrë pakicën serbe në pjesën veriore të vendit në rebelim.

Kryeministri i Kosovës Albin Kurti akuzoi Serbinë për mbështetjen e grupeve të krimit të organizuar, me financime dhe logjistikë që të sulmojnë vendin e tij – diçka që Beogradi e mohoi.

Më 29 shtator, zëdhënësi i Shtëpisë së Bardhë John Kirby tha se Serbia po grumbullonte një numër të madh forcash në kufi.

Me 4500 trupa të NATO-s të stacionuara në Kosovë përmes misionit paqeruajtës të KFOR-it, kërcënimi i përballjes ushtarake me Perëndimin si dhe me Kosovën mund të jetë dukur real.

Por nuk pati asnjë përshkallëzim të mëtejshëm. Pas një telefonate me Sekretarin Amerikan të Shtetit, Antony Blinken, Vuçiq njoftoi se u kishte bërë thirrje disa prej trupave të tërhiqeshin nga kufiri.

Incidenti nuk shkaktoi një konflikt të armatosur, por zbuloi disa realitete të rëndësishme. Së pari, Beogradi vazhdon të përdorë çështjen e Kosovës për të larguar vëmendjen nga problemet e brendshme; së dyti, Vuçiq mund të jetë duke humbur kontrollin mbi aleatët e tij serbë në veri të Kosovës; dhe së treti, çasti në negociatat Kosovë-Serbi ka humbur, gjë që mund të rezultojë në më shumë shpërthime.

Gjatë muajve të fundit, presidenti serb dhe kabineti qeveritar, i dominuar nga Partia e tij Progresive Serbe, janë përballur me pakënaqësi në rritje të publikut.

Zemërimi i publikut është përqendruar në aparatin e konsiderueshëm të sigurisë së vendit, i cili ishte i pafuqishëm në parandalimin e të shtënave masive në zemër të kryeqytetit serb, dhe në mediat besnike të Vuçiqit, të cilat kanë nxitur kultin e dhunës së paarsyeshme.

Protestuesit kanë kërkuar dorëheqje nga Ministria e Brendshme, Agjencisë së Inteligjencës së Sigurisë (BIA), rregullatori i medias dhe dy kanale televizive pro-qeveritare, Pink dhe Happy.

Ka pasur edhe kërkesa për zgjedhje të parakohshme. Duke u përballur me presionin në rritje, Vuçiq ka treguar se mund të ketë zgjedhje të parakohshme për parlamentin dhe këshillat lokale në dhjetor.

Incidenti në Kosovë ishte një shpërqendrim i mirëpritur për presidentin. Zhvendosja e vëmendjes së çështjeve të brendshme në gjendjen e vështirë të serbëve në Kosovën veriore dhe përkulja e muskujve është strategjia e tij dalluese e mbijetesës politike.

Nuk ishte hera e parë që Vuçiq prodhon skenarë të tillë të ‘shkuarjes në luftë’ për të mbrojtur serbët. Shanset janë që nuk do të jetë skenari i fundit.

Përballja me Prishtinën mbart vërtet shumë kapital politik në Serbi. Retorika në mediat nacionaliste serbe ka shtyrë që Serbia të sulmojë Kosovën.

Disa në shoqërinë serbe e kanë këtë ide, veçanërisht pasi ata e perceptojnë Perëndimin si në rënie, ndërsa Beogradi – gjoja – gëzon mbështetjen e superfuqive si Rusia dhe Kina.

Ndërsa në frontin e brendshëm, përshkallëzimi mund ta ketë ndihmuar Vuçiqin të përmirësojë pasurinë e tij politike, kontrolli i tij mbi politikën e rajonit të dominuar nga serbët në Kosovën veriore mund të jetë në rrezik.

Me kalimin e viteve, presidenti serb ia doli të merrte kontrollin mbi udhëheqjen lokale, e cila dyshohet se është e lidhur me kontrabandën dhe krimin e organizuar.

Politika e Listës Serbe (Lista Serbe, SL), partia kryesore në katër komunat veriore ku serbët janë shumicë – Mitrovicë, Zveçan (ku ndodhet Banjska), Leposaviq dhe Zubin Potok – ka qenë kryesisht në përputhje me Beogradin.

Por të premten, nënkryetari i SL-së, Milan Radoiçiq, i cili është i sanksionuar nga SHBA dhe i kërkuar në Kosovë, pranoi përgjegjësinë për sulmin duke pretenduar se Beogradi nuk kishte asnjë lidhje me të.

Nëse kjo është e vërtetë, do të nënkuptonte se Vuçiq nuk mund t’i kontrollojë aleatët e tij në terren, gjë që, natyrisht ngre pikëpyetje për politikën e BE-së për t’u mbështetur te presidenti serb për të mbajtur nën kontroll situatën në Kosovë.

Pranimi i Radoiçiqit mund të ishte bërë edhe nën presionin e Beogradit: Vuçiq u kërkon shërbëtorëve të tij lokalë serbë të pranojnë gabimin e tyre dhe ta lirojnë atë nga një pjesë e përgjegjësisë.

Megjithatë, Kurti dhe ministri i Brendshëm i Kosovës Xhelal Svecla – i cili fillimisht tregoi pamjet e pranisë së Radoiçiqit në manastir gjatë përleshjeve – kanë theksuar se vetëm ushtria serbe mund të kishte siguruar armatimin e rëndë dhe uniformat e sulmuesve të përfshirë në incident.

Sido që të jetë, dëmtimi i reputacionit të Beogradit është bërë. Është e sigurt të supozohet se marrëdhëniet mes Vuçiqit dhe paraushtarakëve serbë, liderëve dhe nacionalistëve dhe grupeve në veri të Kosovës po bëhen më të vështira.

Në rastin më të keq, kjo mund të çojë në veprime më të paparashikueshme nga lidershipi serb.

Perspektiva e zymtë për negociata

Pas gjithë zhurmës për konsumin e brendshëm, Vuçiqit iu desh të de-përshkallëzohej, pasi u gjend në një pozicion të vështirë.

Të shtënat në Banjskë e bënë atë të dukej se ishte ai autori i dëmtimit të përpjekjeve perëndimore për të gjetur një zgjidhje të mosmarrëveshjeve me Kosovën.

Ky mund të jetë një lajm i keq për të, pasi nëse ai është problemi dhe jo zgjidhja, nuk ka asnjë arsye që Perëndimi ta zvogëlojë atë në çështje të tjera kyçe, siç është ngurrimi i Serbisë për t’iu bashkuar sanksioneve kundër Rusisë.

Më parë, BE dhe SHBA e kishin fajësuar Kurtin se ishte kokëfortë dhe sabotoi të ashtuquajturat bisedime të normalizimit të udhëhequra nga Përfaqësuesi i Lartë i BE-së për Politikën e Jashtme dhe Sigurinë Josep Borrell.

Brukseli madje zbatoi disa sanksione kundër Prishtinës. Megjithatë, tani Serbia del si pala fajtore.

Kurti, natyrisht, ka shfrytëzuar rastin për ta çuar më tej këtë pikë. Ai ka ekspozuar çdo ditë në media politikën negative dhe regresive të Beogradit.

Brenda vendit, në Kosovë, ai e ka dyfishuar narrativën se ai qëndron për ligjin dhe rendin – si dhe për ruajtjen e sovranitetit të vendit në veri.

Edhe pse ngriti perspektivën e errët të dhunës në veri – duket se ka funksionuar në favor të Prishtinës. Kjo gjendje i ndërlikon përpjekjet perëndimore për të nxitur zgjidhjen e çështjes së Kosovës.

Plani është i qartë dhe ka qenë i tillë që nga viti 2013: njohja de fakto e pavarësisë së Kosovës nga Serbia në këmbim të vetëqeverisjes për pakicën serbe nën Asociacionin e Komunave Serbe (ASM).

Por raundi i fundit i bisedimeve në Bruksel nuk çoi askund dhe marrëveshjet e mbetura në tentativë, në shkurt-mars mbeten të panënshkruara.

Kosova para së gjithash kërkon njohje. Serbia do të preferonte të bënte ASM si hap të parë.

Për të zgjidhur krizën, BE-ja dhe SHBA-ja ndoshta do të duhet të dyfishojnë përpjekjet e tyre diplomatike për të siguruar një kompromis.

Por që nga vera e vitit 2022, krizat e përsëritura si ajo rreth manastirit të Banjskës kanë nxjerrë përpara një aspekt të rëndësishëm; Në pamje të parë, rruga përpara do të jetë po aq, nëse jo më e frikshme; do të ketë më shumë sulme dhe tensione në të ardhmen.