Cilat janë mineralet e rralla të Ukrainës që Trump dëshiron kaq shumë?

Marrëveshja e SHBA me Ukrainën për shfrytëzimin e tokave të rralla është jashtëzakonisht kritike.

Elementet e tokës së rrallë janë një nënkategori prej 17 mineralesh ‘kritike’ që janë thelbësore për prodhimin e pajisjeve elektronike, të tilla si telefonat celularë, automjetet elektrike, sistemet e drejtimit të raketave dhe aplikacione të tjera elektronike, industriale dhe energjetike.

Pas negociatave të tensionuara, Volodymyr Zelensky pritet që pas miratimit të kabinetit ukrainas të mërkurën, të vizitojë Shtëpinë e Bardhë në fund të javës për të nënshkruar marrëveshjen.

Vihet re se pas refuzimit të tekstit të parë, marrëveshja u arrit, pas vendimit të SHBA-së për t’u tërhequr nga kërkesat për të drejtën e 500 miliardë dollarëve, në të ardhura të mundshme nga shfrytëzimi i burimeve.

Cilat minerale konsiderohen kritike për SHBA?

Sipas një analize të Guardian, termi minerale kritike nuk është aq shkencor sa politik.

Çdo vend përpilon lista të ndryshme të mineraleve “kritike” në varësi të qëllimeve të tij të brendshme dhe gjeopolitike.

Në vitin 2022, Shërbimi Gjeologjik i Shteteve të Bashkuara (USGS) publikoi një listë me 50 minerale që i konsideronte “që luajnë një rol të rëndësishëm në sigurinë tonë kombëtare, ekonominë, zhvillimin e energjisë së rinovueshme dhe infrastrukturën”.

Disa prej tyre ishin: arseniku për gjysmëpërçuesit, beriliumi i përdorur si një agjent aliazh në industrinë e hapësirës ajrore dhe të mbrojtjes, kobalti, litiumi dhe grafiti, jetik për prodhimin e baterive, indiumi që i bën ekranet të përgjigjen ndaj prekjes së gishtave dhe teluri, i cili përdoret për të prodhuar energji diellore.

Këtë vit, kjo listë do të vihet në rishikim, pasi ligji amerikan për energjinë parashikon që ajo të përditësohet çdo tre vjet.

Cilat janë tokat e rralla?

Siç raporton Guardian, tokat e rralla janë një nënkategori prej 17 mineralesh kritike, të cilat janë thelbësore për prodhimin e telefonave celularë, automjeteve elektrike, sistemeve të drejtimit të raketave dhe pajisjeve të tjera elektronike, si dhe për aplikime të ndryshme industriale dhe energjetike.

Shumica e elementëve të tokës së rrallë nuk janë veçanërisht të rrallë, por nxjerrja dhe përpunimi i tyre është veçanërisht i vështirë dhe shkatërrues për mjedisin.

Tokat e rralla përfshijnë europiumin, i cili përdoret në shufrat e kontrollit të centralit bërthamor, gadolinium dhe praseodymium, të cilët përdoren në magnete të lëvizshme dhe gadolinium, holmium dhe yterbium, të cilat përdoren në lazer.

Pasuria minerale e Ukrainës

Sipas një artikulli të presidentit të Shoqatës së Gjeologëve të Ukrainës, Ukraina ka rreth 5% të burimeve minerale të botës, pavarësisht se mbulon vetëm 0.4% të sipërfaqes së planetit, falë një gjeologjie komplekse që përfshin të tre përbërësit kryesorë të kores së tokës.

Sipas të dhënave të vetë Ukrainës, të cituara nga Reuters, vendi ka depozita të 22 nga 34 mineralet e përcaktuara si kritike nga BE, duke përfshirë toka të rralla si lantanumi, ceriumi, neodymium, erbium dhe ittrium.

Para luftës, Ukraina ishte një furnizues kryesor i titanit, duke prodhuar rreth 7% të prodhimit global në vitin 2019, sipas hulumtimit të Komisionit Evropian.

Ajo pretendoi gjithashtu 500,000 ton rezerva litiumi dhe një të pestën e grafitit në botë, një komponent kritik i termocentraleve bërthamore.

Megjithatë, me Rusinë që kontrollon rreth një të pestën e territorit të Ukrainës, shumica e këtyre rezervave janë humbur. Sipas vlerësimeve të grupeve kërkimore ukrainase të cituara nga Reuters, deri në 40% të burimeve minerale të Ukrainës janë nën okupim. Trupat ruse pushtojnë gjithashtu të paktën dy nga depozitat e litiumit të Ukrainës, një në Donetsk dhe një tjetër në Zaporizhia.

Arsyet pse SHBA dëshiron toka të rralla

Ekziston një arsye kryesore pse Trump e dëshiron kaq shumë marrëveshjen e Ukrainës, dhe ajo është Kina. Për shumë vite, Pekini ka pasur makineritë për të përpunuar këto minerale, duke e bërë atë një hallkë shumë të rëndësishme në zinxhirin e furnizimit.

Sipas IEA, pjesa e Kinës në rafinim është rreth 35% për nikelin, 50-70% për litiumin dhe kobaltin dhe pothuajse 90% për elementët e tokës së rrallë. Sipas të dhënave të USGS, në vitin 2024 Kina mbante pothuajse gjysmën e rezervave botërore.

Me Trump duke nxitur në mënyrë efektive një luftë tregtare me Kinën duke vendosur tarifa të larta për mallrat kineze, aksesi i SHBA në mineralet kritike është potencialisht nën kërcënim. Ndaj SHBA-ja po nxiton të marrë këto minerale, pasi janë elementë kyç të ekonomisë së së ardhmes.