Mandati i Xhaçkës, Komisioni i Venecias: Vendimet e Kushtetueses janë të zbatueshme, por nuk dikton votën e deputetëve
Komisioni i Venecias publikon raportin në lidhje me mandatin e Olta Xhaçkës. Ky mendim, u kërkua nga kryetarja e Kuvendit Elisa Spiropali, për të trajtuar çështjen e implementimit të vendimeve të Gjykatës Kushtetuese nga Parlamenti dhe rolit të tij në shqyrtimin e kërkesave për papajtueshmërinë e mandatit të deputetëve.
Një nga përfundimet kryesore është se përputhshmëria me vendimet e Gjykatës Kushtetuese është thelbësore për sundimin e ligjit dhe se Parlamenti duhet të adoptojë vendime të përputhshme me interpretimet e Kushtetutës, siç përcaktohen nga Gjykata Kushtetuese. Kjo do të thotë se Parlamenti ka kompetencën të votojë vetëm mbi çështjet që bien brenda kompetencës së tij dhe nuk mund të vendosë për mundësinë e dërgimit të çështjes përsëri në Gjykatën Kushtetuese.
“Pavarësisht pyetjeve në lidhje me mandatin e një Deputeti (pyetjet 1 dhe 3), mund të përfundohet se përputhshmëria e të gjitha autoriteteve me vendimet e Gjykatës Kushtetuese bazohet në parimin e besnikërisë kushtetuese, që është një element kyç i sundimit të ligjit. Kjo përputhshmëri nuk duhet të kushtëzohet nga vota e një shumice parlamentare, por është një kërkesë themelore e sundimit të ligjit. Kur Gjykata Kushtetuese interpreton Kushtetutën si një kufizim të fuqisë vendimmarrëse të Parlamentit, ky i fundit duhet të adoptojë një vendim të përputhshëm me vendimin e Gjykatës, duke votuar mbi çështjen e kufizuar ashtu siç është përcaktuar nga Gjykata Kushtetuese, dhe jo për mundësinë e dërgimit të çështjes përsëri në Gjykatën Kushtetuese. Pra, Parlamenti nuk është i detyruar të votojë në një mënyrë të caktuar, por mund të votojë vetëm për çështjet që bien brenda kompetencës së tij”, thuhet në opinionin e Komisionit të Venecias.
Një tjetër aspekt i rëndësishëm që Komisioni i Venecias thekson është se vendimet për papajtueshmërinë e mandatit të një deputeti varen nga pozitat që mbajnë ata dhe, në disa raste, mund të ndodhin për shkak të konflikteve të interesit ose aktiviteteve fitimprurëse që janë të papajtueshme me funksionin e deputetit.
“Nocioni i papajtueshmërisë kuptohet si një situatë në të cilën një Deputet nuk mund të ushtrojë mandatin e tij për shkak të mbajtjes së një pozite (publike ose private) që konsiderohet të jetë në kundërshtim me detyrën e deputetit. Kjo përfshin situata kur ekziston një konflikt interesi midis funksioneve. Fokusimi është në arsyet për të tërhequr një mandat përmes aplikimit të ndalimit të mbajtjes së një pozite të papajtueshme”, thuhet në opinion.
Konkluzionet e Komisionit të Venecias
Komisioni i Venecias është kërkuar nga Kryetari i Kuvendit të Republikës së Shqipërisë të japë mendimin e tij në lidhje me marrëdhënien midis demokracisë parlamentare përfaqësuese dhe vendimeve detyruese të Gjykatës Kushtetuese, veçanërisht në kontekstin e rolit të Kuvendit në shqyrtimin e kërkesave për papajtueshmërinë e mandatit të një Deputeti. Ky mendim ka të bëjë me zbatimin e vendimeve të Gjykatës Kushtetuese nga Parlamenti.
Ky mendim nuk ka për qëllim të marrë një qëndrim mbi vendime të caktuara të Gjykatës Kushtetuese, as nuk është në kompetencën e Komisionit të Venecias të interpretojë Kushtetutën e Shqipërisë.
Nocioni i papajtueshmërisë kuptohet si një situatë në të cilën një Deputet nuk mund të ushtrojë mandatin e tij për shkak të mbajtjes së një pozite (publike ose private) që konsiderohet të jetë në kundërshtim me detyrën e deputetit. Kjo përfshin situata kur ekziston një konflikt interesi midis funksioneve. Fokusimi është në arsyet për të tërhequr një mandat përmes aplikimit të ndalimit të mbajtjes së një pozite të papajtueshme.
Pavarësisht pyetjeve në lidhje me mandatin e një Deputeti (pyetjet 1 dhe 3), mund të përfundohet se përputhshmëria e të gjitha autoriteteve me vendimet e Gjykatës Kushtetuese bazohet në parimin e besnikërisë kushtetuese, që është një element kyç i sundimit të ligjit. Kjo përputhshmëri nuk duhet të kushtëzohet nga vota e një shumice parlamentare, por është një kërkesë themelore e sundimit të ligjit. Kur Gjykata Kushtetuese interpreton Kushtetutën si një kufizim të fuqisë vendimmarrëse të Parlamentit, ky i fundit duhet të adoptojë një vendim të përputhshëm me vendimin e Gjykatës, duke votuar mbi çështjen e kufizuar ashtu siç është përcaktuar nga Gjykata Kushtetuese, dhe jo për mundësinë e dërgimit të çështjes përsëri në Gjykatën Kushtetuese. Pra, Parlamenti nuk është i detyruar të votojë në një mënyrë të caktuar, por mund të votojë vetëm për çështjet që bien brenda kompetencës së tij.
Sa i përket pyetjeve lidhur me standardet mbi dispozitat e papajtueshmërisë dhe rolin e organeve legjislative dhe gjyqësore (pyetjet 2 dhe 4, pjesa 1), mund të përfundohet se parimi i ndarjes së pushteteve shtetërore imponon që disa pozita nuk mund të mbahen nga një person në të njëjtën kohë, duke siguruar integritetin dhe funksionimin e duhur të çdo pushteti (legjislativ, ekzekutiv ose gjyqësor). Në disa raste, standardet ndërkombëtare parashikojnë një papajtueshmëri absolute (për shembull, të jesh deputet dhe njëkohësisht gjyqtar). Në raste të tjera, lejohet përjashtime (për shembull, një deputet mund të jetë pjesë e Qeverisë). Zakonisht, kur një person është gjetur se mban dy funksione që janë të papajtueshme me njëra-tjetrën, kjo situatë mund të rregullohet nga personi, zakonisht duke zgjedhur një nga pozitat dhe përfunduar funksionin tjetër. Megjithatë, në raste kur situata nuk rregullohet, pasojat zakonisht janë humbja e mandatit nga ana e personit përkatës. Sa i përket procedurës për vendosjen e papajtueshmërisë, nuk ka standarde të qarta.
Sa i përket praktikës shtetërore mbi dispozitat e papajtueshmërisë dhe rolin e organeve legjislative dhe gjyqësore (pyetjet 2 dhe 4, pjesa 2), Komisioni i Venecias ka mbledhur informacion mbi dispozitat kushtetuese për papajtueshmërinë në 12 shtetet anëtare të tij dhe Bashkimin Evropian (BE). Gjetjet e analizës tregojnë se nuk ka një qasje uniforme mbi çështjen e papajtueshmërive dhe praktika e shteteve ndryshon në varësi të faktorëve të ndryshëm, si struktura e qeverisjes, numri i dhomave dhe parametra të tjerë specifikë të çdo vendi. Pyetjet e Kryetarit të Kuvendit të Shqipërisë mbi praktikat shtetërore mund të përgjigjen, megjithatë, me disa kujdes, siç vijon: bazuar në materialet që Komisioni i Venecias ka shqyrtuar për këtë mendim, përcaktimi i papajtueshmërisë me mandatit të një Deputeti bëhet, në nivel kushtetues, në shumicën e rasteve bazuar në funksionet që mbajnë deputetët e tjerë. Në disa shtete, aktivitetet (si ato fitimprurëse) të deputetit mund të gjenden të papajtueshme me mandatin e tij (edhe pse kjo nuk rregullohet gjithmonë në nivel kushtetues). Në shumicën e shteteve, ata që kanë që standing për të dërguar një çështje në një trup gjykues janë organet politike ose persona pjesë e një trupi politik; dhe shpesh herë shqyrtimi bëhet nga një Gjykatë Kushtetuese ose një gjykatë e zakonshme. Vetëm në disa shtete, çështja e papajtueshmërisë vendoset nga trupi legjislativ.
Pyetja lidhur me Gjykatën Kushtetuese dhe krijimin e normave të reja kushtetuese (pyetja 5) kuptohet si vijon: në parim, a mund të krijojë Gjykata Kushtetuese norma të reja? Mund të përfundohet se fuqia për të krijuar norma të reja kushtetuese i përket pushtetit legjislativ, ndërsa fuqia për të interpretuar në mënyrë autoritative një normë ekzistuese kushtetuese i përket Gjykatës Kushtetuese, e cila merr parasysh parimet e përgjithshme kushtetuese, si qasja në drejtësi, kur interpreton dispozita të caktuara kushtetuese. Megjithatë, kufiri i saktë midis interpretimit të një norme kushtetuese ekzistuese dhe krijimit të një norme të re kushtetuese nuk është i qartë.
