Publikohet udhërrëfyesi për reformën zgjedhore, median në zgjedhje, financimin e partive, pasuritë e deputetëve

Qeveria hedh për konsultim publik Udhërrëfyesin për Funksionimin e Institucioneve Demokratike. Ky dokument është hartuar në mbështetje të urdhrit të Kryeministrit, “Për ngritjen e grupeve ndër institucionale të punes për Integrimin Evropian”, i cili grupin ndërinsitucional të punës, për hartimin e udhërrëfyesit të Shtetit të së Drejtës në kuadër të negociatave për antarësimin e Shqipërisë në Bashkimin Evropian, e ngarkon me detyrimin e hartimit të Udhërrëfyesit për Shtetin e së Drejtës.

Dokumenti është hartuar pas një analize të akteve ligjore dhe kapaciteteve institucionale të institucioneve dhe aktorëve të përfshirë në kriterin politik kryesisht funksionimin e institucioneve demokaratike  në vijim të procesit “screening”.

“Udhërrëfyesi për Funksionimin e Institucioneve Demokratike ” është një dokument politik dhe strategjik i cili paraqet masat kryesore që parashikohen të merren në kuadër të procesit të adresimit të gjetjeve të paraqitura nga Komisioni Evropian në raportin e shqyrtimit për Shqipërinë për sa i përket Kriterit Politik kryesisht Funksionimit te Institucioneve demokratike.

Qëllimi i hartimit të tij është të paraqesë masat politike kryesore që vendi ynë merr në procesin e negociatave për anëtarësim në BE për sa i përket Funksionimit të Institucioneve Demokratike si dhe  për ta konsultuar me opinionin e gjerë publik, ekspertë të fushës dhe shoqërinë civile duke plotësuar të gjitha kërkesat për konsultimin publik.

Zgjedhjet e lira dhe të ndershme

Dokumenti parashikon miratimin e një kornize ligjore që adreson rekomandimet e pazbatuara te OSBE-së përmes një procesi konsultimi të hapur dhe gjithëpërfshirës,  brenda vitit 2024 duke adresuar:

• Zbatimin e parimit të mundësive të barabarta dhe trajtimit të barabartë para ligjit dhe profesionalizmit të administratës zgjedhore. Sigurimi i depolitizimit të komisioneve zgjedhore të niveleve më të ulëta;
• Votimi i shtetasve shqiptarë me vendbanim të përhershëm jashtë territorit;
• Akuzat për blerje të votave dhe keqpërdorimin e administratës qëndrore dhe vendore deri në fund të vitit 2024.

“Aktet nënligjore detyruese në përputhje me legjislacionin parësor do të miratohen në kohën e duhur brenda vitit 2025.”, thuhet në dokumentin që publikohet nga rtsh.al.

Udhërrëfyesi parashikon rritje të kapaciteteve dhe burimeve të KQZ-së për të përballuar nevojat për të siguruar mbarëvajtjen e duhur të zgjedhjeve në përputhje me legjislacionin e miratuar brenda vitit 2024, duke përfshirë, ndër të tjera, monitorimin e përdorimit përpara zgjedhjeve.

Nga ana tjetër parashikohet digjitalizimi i proceseve të administratës zgjedhore dhe mundësimi i votimit elektronik në një shkallë më të gjerë për të siguruar transparencë dhe kontroll më të madh publik mbi zgjedhjet brenda vitit 2025.

Zbatimi në kohë i programeve të edukimit të zgjedhësve të përshtatura për kategori të ndryshme votuesish, duke përfshirë programe të edukimit personal të votuesve për romët, egjiptianët, pakicat e tjera kombëtare dhe personat me aftësi të kufizuara gjatë çdo cikli zgjedhor duke filluar nga viti 2025.

Autoritetet vendore do të sigurojnë që të gjithë votuesit të informohen në kohën rreth vendit dhe kohës për shqyrtimin e listës së zgjedhësve dhe vendndodhjes së qendrave të tyre  të votimit gjatë çdo cikli zgjedhor duke filluar nga viti 2025.

“Masat administrative parandaluese janë marrë për të siguruar të dhënat personale të qytetarëve të siguruara në mënyrë të plotë si nga administrata zgjedhore ashtu edhe nga partitë politike në çdo cikël zgjedhor duke filluar nga zgjedhjet e vitit 2025. Adresimi i rekomandimeve të pazbatuara të raporteve të OSBE/ODIHR për zgjedhjet e 25 prillit 2021 dhe zgjedhjet e tjera, rekomandimet e Komisionit të Venecias dhe zbatimin e Vendimit të Gjykatës Kushtetuese. nr.38, datë 09.12.2022.”, theksohet në dokumentin që publikohet nga rtsh.al.

Progres i mëtejshëm në zbatimin efektiv në praktikë të së drejtës së votës nëpërmjet zbatimit të legjislacionit të rishikuar të garantuar deri në vitin 2025.

Transparenca përmes digjitalizimit dhe procedurave të përmirësuara, avancon brenda vitit 2025. Trajtimi i barabartë para ligjit dhe mundësitë e barabarta në procesin zgjedhor, përmes mundësimit të grupeve vunerabël për të qenë të  informuar mbi procesin sigurohet  gjithnjë e më shumë brenda vitit 2025.

Media në fushatën zgjedhore

Udhërrëfyesi për Sundimin e Ligjit parashikon ndër të tjera, që duhet të merren parasysh: rëndësia e mediave autonome dhe pluraliste, roli vendimtar i transmetuesve të shërbimit publik, ndarja e veprimtarive  politike nga interesat mediatike të politikanëve që janë pronarë të medias, mbrojtja e të drejtave hetimore të gazetarëve dhe respektimi i tyre,  pavarësia redaksionale, si dhe parandalimi kundër përdorimit të mundshëm të burimeve publike nga qeveritë dhe institucionet publike për të ndikuar në përmbajtjen mediatike.

Propozohen ndryshime legjore në Kodin Zgjedhor për:

– të garantuar mundësi të barabarta për të gjitha palët konkurruese për të pasur qasje në media, përfshirë hapësirën reklamuese dhe adresimin e mbulimit të fushatës mediatike me materiale të gatshëm të ofruar nga partitë, duke përfshirë monitorimin e mediave sociale të miratuar brenda vitit 2024, pas një procesi konsultimi publik.

Rritja e monitorimit dhe profesionalizmit sasior dhe cilësor në raportimin mediatik (duke përfshirë materiale të gatshme nga partitë politike) të medias gjatë fushatës zgjedhore në çdo cikël zgjedhor, si dhe kapacitetet e AMA-s për të kryer monitorimin në mënyrën e duhur, duke filluar nga zgjedhjet e vitit 2025, nëpërmjet zbatimit të “Modernizimit të studios së monitorimit” nga AMA.

“Angazhimi institucional në shënjestrimin e dezinformimit  gjatë proceseve zgjedhore në çdo cikël zgjedhor, duke filluar nga zgjedhjet e vitit 2025, duke përfshirë target grupet përkatëse. Ekziston një sistem efektiv i monitorimit cilësor dhe sasior të medias dhe dispozitave politikisht neutrale të mbulimit mediatik gjatë gjithë zgjedhjeve, dhe është vendosur zbatimi i sanksioneve bindëse dhe funksionale brenda vitit 2027. Rreziqet e dezinformimit zbuten gjithnjë e më shumë përmes masave të synuara nga KQZ-ja dhe AMA brenda vitit 2030. Adresimi i rekomandimeve të pazbatuara të raporteve të OSBE/ODIHR-it për zgjedhjet e 25 prillit 2021 dhe zgjedhjet e tjera.”, theksohet në dokument.

Financimi i partive politike dhe fushatave zgjedhore

Udhërrëfyesi për cakton kriteret për financimin publik dhe privat të partive politike; rregullat për donacionet private dhe shpenzimet e lidhura me fushatat zgjedhore; transparenca e llogarive; mekanizmat e mbikëqyrjes dhe monitorimit të pavarur, duke përfshirë sanksione domethënëse efektive, proporcionale dhe bindëse për shkeljet.

Kuadri ligjor për financimin e partive politike në përputhje me rekomandimet e OSBE-së i miratuar brenda vitit 2024, duke përfshirë, ndër të tjera, zgjerimin e rregulloreve dhe kufizimeve për donacionet dhe shpenzimet për palët e treta, si dhe zbulimin para zgjedhjeve.

Dokumenti parashikon rritje të kapaciteteve njerëzore dhe financiare të KQZ-së për të zbatuar në mënyrë efektive kërkesat ligjore në lidhje me mbikëqyrjen dhe monitorimin e financave të fushatës brenda vitit 2025.

“Procesi i financimit të partive politike/raportimit online të partive politike, audituesve dhe monitoruesve dixhitalizohet gjithnjë e më shumë për të mundësuar raportimin e shpejtë online dhe garantimin e transparencës në kohë reale mbi të ardhurat dhe shpenzimet në çdo cikël zgjedhor, duke filluar nga viti 2025. Adresimi i rekomandimeve të pazbatuara të raporteve të OSBE/ODIHR-it për zgjedhjet e 25 prillit 2021 dhe zgjedhjet e tjera. Auditimi mbi financimin e partive politike përmes krijimit të portalit të financimit forcohet ndjeshëm brenda vitit 2025. Sanksionet zbatohen efektivisht në rastet e shkeljeve të dispozitave për financimin e partive politike në çdo cikël zgjedhor, duke filluar nga zgjedhjet e vitit 2025.”, theksohet në dokument.

Transparenca dhe llogaridhënia

Shkalla e transparencës së punës parlamentare parashikon:

-Amendimi i Kodit të Sjelljes së deputetëve, për të futur detyrimin që takimet e deputetëve dhe stafit të tyre me OSHC-të dhe lobistët të zhvillohen vetëm me ata që janë të regjistruar në Regjistrin e Transparencës në përputhje me përcaktimet e Vendimit të Komisionit të datës 31 janar 2018 mbi Kodin e Sjelljes për Anëtarët e Komisionit Evropian.

-Ndryshimi i Rregullores së Kuvendit për të zgjaruar zbatimin e Post Kontrollit të ligjshmërisë jo vetëm për ligjet e përafruara me acquis të BE-së, por edhe në aktet normative që kanë fuqinë e ligjit deri në vitin 2026.

-Hartimi i një plani pune për arritjen e standardeve dhe treguesve të transparencës 2024-2025.

-Zbatimi i sistemit E-Legjislacion që do të integrojë sistemet e të gjitha institucioneve të përfshira në procesin ligjbërës si dhe fuqizimin e kapaciteteve administrative të Kuvendit nëpërmjet trajnimeve për përballimin e përgjegjësive të shtuara për çështjet e transparencës që dalin nga procesi i anëtarësimit brenda vitit 2030.

-Rritja e pjesëmarrjes së OSHC-ve dhe grupeve të interesit në mbledhjet e komisioneve parlamentare gjatë procesit ligjbërës dhe mbikëqyrës si dhe gjatë ushtrimit të funksionit zgjedhor të Kuvendit. (Afati i fundit: 2024-2030).

-Rritja e numrit të projektligjeve të konsultuara në platformën e projektligjeve në përputhje me Rregulloren e Kuvendit. (Afati i fundit: 2024-2030).

-Rritja e përfshirjes së OSHC-ve dhe grupeve të interesit në mbledhjet e Këshillit Kombëtar për Integrimin Evropian duke u dhënë atyre më shumë hapësirë/kohë gjatë diskutimeve në mbledhjet e KKIE-së duke diskutuar zbatimin e rekomandimeve të dokumenteve të KE-së si: Raportet Vjetore, Raportet e shqyrtimit, standardet e hapjes/ndërmjetme/mbylljes etj. dhe gjithashtu dokumente të përgatitura nga institucionet shqiptare në përgjigje të tyre si udhërrëfyes, Plani Kombëtar për Integrimin Europian, Plani Kombëtar për Procesin e Aderimit etj. (Afati: 2024-2023).

– Përmirësimi i rolit mbikëqyrës të Kuvendit mbi ekzekutivin duke shtuar përdorimin e instrumenteve të kontrollit nga deputetët (pyetje, interpelanca, seanca dëgjimore në komisionet parlamentare, mocione, vizita, etj.) si dhe duke rritur aktivitetet e nënkomisioneve parlamentare. Afati: 2023-2030.

– Organizimi i proceseve të zgjedhjeve/emërimeve të kryetarëve dhe anëtarëve të institucioneve të pavarura sipas afateve ligjore dhe vendeve vakante të krijuara, pa vonesa dhe duke siguruar zbatimin e parimeve të paanshmërisë, pavarësisë dhe transparencës. Afati: 2024-2030.

– Ushtrimi sistematik i funksionit mbikëqyrës të Kuvendit ndaj veprimtarisë së qeverisë, lidhur me zbatimin e ligjeve dhe politikave, nëpërmjet:

Përdorimit më intensiv të interpelancave, pyetjeve, mocioneve për debat në seancat plenare, seancave dëgjimore në komisionet parlamentare, kërkesave për informacion, etj. (Afati: 2024-2030).

– Rritja e përdorimit të instrumenteve të kontrollit nga deputetët (pyetje, interpelanca, seanca, mocione, vizita, etj.) (Afati: 2024-2030)

-Zhvillimi i takimeve të përbashkëta periodike ndërmjet Parlamentit, Qeverisë dhe institucioneve të pavarura për të diskutuar dhe mbikëqyrur nivelin e zbatimit të rekomandimeve të dhëna nga institucionet e pavarura (Afati: 2024-2030).

-Forcimi i rolit monitorues ndaj institucioneve të pavarura përmes organizimit të seancave dëgjimore në komisionet parlamentare me institucione të pavarura duke mos shfrytëzuar raportet e dërguara nga institucionet e pavarura për çështje të ndryshme (Afati: 2024-2023).

-Shqyrtimi nga Kuvendi/Komisionet e Përhershme Parlamentare të raporteve vjetore të institucioneve të pavarura, duke zbatuar procedurat ligjore dhe afatet për raportim në Kuvend (Rregullorja e Kuvendit (neni 103) dhe ligjet organike që përcaktojnë organizimin dhe funksionimin e këtyre institucioneve) dhe miratimin e një rezolute për secilën prej tyre me rekomandime specifike që duhen ndjekur dhe zbatuar për vitin në vijim/ (Afati: 2024-2030).

Përfshirja e aktorëve më të gjerë nga shoqëria civile dhe grupet e interesit në punën e Kuvendit përmirësohet dhe forcohet brenda vitit 2030.

“Kodi i Sjelljes  ndryshohet dhe zbatohet nga deputetët. Rregullorja e Kuvendit ndryshohet dhe kontrolli post ligjor zbatohet jo vetëm për ligjet e përafruara me acquis të BE-së por edhe për aktet normative që kanë fuqinë e ligjit deri në vitin 2027. Disponueshmëria e dokumentacionit zyrtar parlamentar për shoqërinë civile, median, palët e tjera të interesuara dhe publikun e gjerë në zbatohet në kohën e duhur dheme qasje miqësore për përdoruesit. Transmetim në kohë reale dhe akses në materialet audio-video të veprimtarisë parlamentare në çdo kohë nga publiku. Standardet dhe treguesit e theksuar në dokumentin e transparencës të zbatohen plotësisht deri në vitin 2030.”, thuhet në dokument.

Udhërrëfyesi parashikon procedura legjislative më të shpejta dhe efektive të mundësuara përmes dixhitalizimit dhe përmirësimit të proceseve të brendshme brenda vitit 2030 dhe fuqizimit të kapaciteteve administrative të Kuvendit me synimin për të përballuar rritjen e përgjegjësive për çështjet e transparencës që dalin nga procesi i anëtarësimit brenda viteve 2024 -2030.

Integriteti i deputetëve

Integriteti parashikon kodet etike; deklarimin e pasurisë; regjimet për parandalimin e konfliktit të interesit; kufijtë e imunitetit nga hetimi, ndjekja penale ose gjykimi i veprave të korrupsionit në shkallën e nevojshme në një shoqëri demokratike.

Sigurimi i harmonizimit të plotë me standardet ndërkombëtare për luftimin e ryshfetit të zyrtarëve të huaj publikë nëpërmjet ratifikimit të Konventës së OECD-së për Luftimin e Ryshfetit të Zyrtarëve Publikë të Huaj në Transaksionet e Biznesit Ndërkombëtar të 17 dhjetorit 1997 brenda 2027.

Forcimi i mëtejshëm i kapaciteteve administrative të Kuvendit për mbështetjen e deputetëve në tema të konfliktit të interesave, çështjeve etike, korrupsionimit të legjislacionit etj.

Kapaciteti i Kuvendit për të siguruar korrigjimin e duhur të legjislacionit për korrupsionin brenda vitit 2027.

-Zbatimi i Kodit të Sjelljes për deputetët nëpërmjet caktimit të masave disiplinore në rastet e shkeljes së dispozitave të Kodit në komisione dhe seanca plenare (Afati: 2024-2030).

-Organizimi i sesioneve informuese me deputetët e rinj për çdo legjislaturë të re për zbatimin e Kodit të Etikës apo çështjet etike dhe duke u ofruar këshilla të vazhdueshme për çështjet e konfliktit të interesave gjatë ushtrimit të detyrës së tyre si deputetë (Afati: 2024-2030) .

-Finalizimi i draft metodologjisë për identifikimin e rrezikut për korrupsion në procesin ligjbërës të zhvilluar me mbështetjen e ekspertëve të Ëestminster Foundation në bashkëpunim dhe trajnimin e stafit të Kuvendit për zbatimin e tij (Afati: 2024-2025);

-Forcimi i mëtejshëm i kapaciteteve administrative të Kuvendit për mbështetjen e deputetëve në tema për konflikt interesash, çështje etike etj. (Afati 2024-2030).

Sistemi i e-Legjislacionit që do të integrojë sistemet e të gjitha institucioneve të përfshira. në procesin ligjbërës zbatohet brenda vitit 2030.

Forcimi i kapaciteteve të stafit administrativ dhe politik të Kuvendit në përmirësimin e cilësisë së shërbimeve të ofruara për mbështetjen e deputetëve, për të përballuar detyrimet e shtuara që rrjedhin nga procesi i anëtarësimit brenda vitit 2030.