Turqia, 100 vjet republikë/ Vizioni i Ataturkut, si është sot në epokën e Erdoganit?

Turqia sot feston 100 vjetorin e shpalljes Republikë. Dita e Republikës festohet në të gjithë vendin, transmeton agjencia turke e lajmeve Anadolu.

Festa kombëtare, Dita e Republikës në Turqi përkujton shpalljen e Republikës së Türkiyes në vitin 1923. Republika u shpall nga udhëheqësi ushtarak Mustafa Kemal Ataturk, i cili më pas u zgjodh nga Asambleja e Madhe Kombëtare e vendit si presidenti i parë i Turqisw moderne.

100 vjet më parë Mustafa Kemal Ataturku shpalli Republikën e Turqisë. Duhet të ishte perëndimore, moderne, laike dhe paqësore. Po si është sot?

Turqit laikë tani janë të bindur se frika e tyre është konfirmuar: Erdogan po përpiqet të fshijë trashëgiminë e themeluesit Ataturk, po përpiqet ta zë vendin e tij dhe të krijojë një kult Erdogan, në një vend islamik.

Erdogani dëshrion të zërë vendin e Ataturkut

“Shekulli turk” ishte slogani parazgjedhor i Erdoganit me të cilin fitoi sërish zgjedhjet në maj dhe siguroi pushtetin edhe për pesë vite të tjera. Ai ka qenë në pushtet për më shumë se 20 vjet. Tani Erdogani dëshiron të hyjë në histori si një burrë shteti që e futi republikën në shekullin e dytë.

Sipas Deutsche Welle,  Beate Apelt, kreu i zyrës turke të Fondacionit Friedrich Naumann, në fakt sheh shumë simbolikë në prag të jubileut të rëndësishëm, duke e vendosur Erdoganin në të njëjtin nivel rëndësie me Ataturkun. Termi “shekulli turk” dhe shfaqja e portreteve identike të dy liderëve krah për krah, sugjerojnë se Ataturku është iniciatori, ndërsa Erdogani përfunduesi i projektit të madh të shekullit, thotë Apelt.

Ajo vë në dukje edhe pakënaqësinë në rritje midis shumë turqve që 100 vjetori nuk po festohet me madhështi. Përveç kësaj, siç thotë, manifestimet e shumta festive janë të lidhura me elemente fetre. “Sigurisht jo në frymën e Ataturkut”, shton Apelt.

Babai i Turqisë moderne, Mustafa Kemal Ataturk, prezantoi një ndarje të qartë të shtetit nga feja. Sipas parimit të të ashtuquajturit të sekularizmit, ai shfuqizoi edhe vëllazëritë fetare dhe kalifatin, prandaj islamistët e urrejnë edhe sot. Kurse Erdogan mbështet grupe të tilla që kur erdhi në pushtet dhe u jep atyre privilegje të shumta. Ai nuk e thotë kurrë emrin e plotë të Mustafa Kemal Ataturkut. Për të, ai është gjithmonë “veterani Mustafa Kemal”. Ataturk do të thotë paraardhësi i turqve. “Ai duket se nuk e pranon këtë”, është një prej kritikave të përhapura. Jeta private liberale e Ataturkut dhe konsumimi i tij i alkoolit janë gjithashtu të përbuzur në jetën e Erdoganit dhe në qarqet e AKP-së.

Turqia e Ataturkut, makthi i Erdoganit

Themeluesi i Turqisë moderne, Ataturku, ëndërronte për një republikë perëndimore, moderne dhe laike. Brenda pak vitesh ai urdhëroi shumë reforma. Shkrimi arab u zëvendësua nga latinishtja, u miratuan kodet ligjore perëndimore, ndërsa grave iu dha e drejta e votës. Madje ekzistonte një ligj për mbulesat, me qëllim që të garantohet që njerëzit t’i thoshin lamtumirë mbulesave fetare osmane si fesi ose çallma dhe të visheshin në një mënyrë moderne, si në Londër, Berlin dhe Paris.

Qëllimi i largët ishte krijimi i një kombi turk nga rrënojat e strukturës multietnike të Perandorisë Osmane.

Megjithëse këto reforma tani janë të lidhura kryesisht me Ataturkun, ato ishin të një rëndësie dytësore në atë kohë, sipas Salim Cevik, një ekspert turk në Fondacionin e Berlinit për Shkencën dhe Politikën (SWP). Sipas tij, pas disfatës në Luftën e Parë Botërore, rënies së Perandorisë Osmane dhe luftës rraskapitëse çlirimtare kundër fuqive fitimtare, Ataturku dhe pasuesit e tij kishin vetëm një qëllim në mendje: të shpëtonin strukturën e mbetur shtetërore nga kolapsi total dhe të krijonin një republikë të fortë që mund t’i rezistojë çdo sulmi si nga brenda ashtu edhe nga jashtë. “Dhe në pjesën më të madhe ata ia dolën,” thotë Cevik, një ekspert për Turqinë. Gjatë 100 viteve të fundit, shteti turk, siç thotë ai, është shndërruar në një fuqi të fortë rajonale, ekzistenca e të cilit nuk është vënë në dyshim apo kërcënuar nga jashtë. Nëpërmjet anëtarësimit në NATO ose aleanca të tjera, tani, thotë Cevik, është pjesë e fortë e sistemit politik ndërkombëtar.

Sipas europeannewsroom Presidenti Recep Tayyip Erdogan akuzohet nga kritikët e tij se lavdëron një “Turqi të re”, e cila është më konservatore dhe më fetare.

”Presidenti turk po përgatit kështu një kushtetutë të re që do t’u garantonte grave të drejtën për të veshur mbulesë në të gjitha rrethanat, do të vendoste “familjen si themelin e shoqërisë dhe do të përcaktonte se martesa mund të lidhet vetëm mes një burri dhe një gruaje”, vëren Seren Selvin Korkmaz, drejtore e Institutit të Kërkimeve Politike të Stambollit.

”Që nga themelimi i saj, Partia për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP) është përpjekur të ndërtojë një identitet dhe narrativa alternative ndaj Republikës”, shtoi ajo.

”Polarizimi i Turqisë është shtrirë edhe në festimet e 100-vjetorit. AKP flet për shekullin e Turqisë, të tjerët për shekullin e dytë të Republikës”, tha ajo.

Përveç formësimit të politikës dhe shoqërisë turke, Erdogan duket gjithashtu shumë i vetëdijshëm për ndikimin gjeopolitik që mund të ushtrojë.

Mes Evropës dhe Lindjes së Mesme

“Turqia është një lojtar i rëndësishëm, veçanërisht në zonën midis Evropës dhe Lindjes së Mesme,” thekson Beate Apelt nga Fondacioni Friedrich Naumann. Kjo rrjedh nga pozicioni i saj gjeostrategjik si një vend i NATO-s midis Detit të Zi dhe Mesdheut me kontroll të rrugëve detare përmes Bosforit dhe Dardaneleve, por edhe midis BE-së e Rusisë, e cila kufizohet me Detin e Zi, dhe zonës jashtëzakonisht problematike në juglindje.

Apelt tregon gjithashtu rolin e Erdoganit në vitet e fundit. Ai, sipas saj, po e ofron veten si ndërmjetës midis palëve në një konflikt rajonal, për shembull midis Ukrainës dhe Rusisë ose aktualisht Izraelit dhe Hamasit. Sipas saj, Erdogani mund të luajë një rol konstruktiv edhe atje, si në rastin e marrëveshjes së grurit për Ukrainën.

Në të njëjtën kohë, ajo tërheq vëmendjen për politikën e Erdoganit me të cilën ai përpiqet të nxjerrë përfitimin maksimal për veten dhe Turqinë nga çdo zonë. Shembulli i fundit është bllokimi i anëtarësimit të Suedisë në NATO nga Erdogani, të cilin ai e kushtëzoi këtë verë me vazhdimin e negociatave të Turqisë për anëtarësimin në BE.

Kur bëhet fjalë për migracionin ilegal, Apelt e sheh vendin duke luajtur një rol të rëndësishëm pavarësisht marrëveshjes së diskutueshme të refugjatëve të vitit 2016, ndërsa ajo e sheh të ardhmen e marrëveshjes si më të vështirë. Pranimi i refugjatëve nga Siria dhe vende të tjera ka rënë ndjeshëm në Turqinë e dobësuar ekonomikisht gjatë viteve të fundit, ndërkohë që diskriminimi dhe urrejtja ndaj tyre po rritet me shpejtësi.

Politika e jashtme paqësore

Pasi themeloi republikën 100 vjet më parë, Ataturku filloi një politikë të jashtme paqësore. Sipas shkencëtarit politik Cevik, qëllimi i tij ishte të mbronte republikën ende shumë të re nga krizat ndërkombëtare. Me përjashtim të konfliktit të Qipros në mesin e viteve 1970, Turqia i qëndroi besnike këtij kursi.

Erdogani i shmangu edhe konfliktet në politikën e jashtme në vitet e para të pushtetit. Vetëm gjatë Pranverës Arabe, siç thotë Cevik, ai e pranoi përballjen me botën arabe si një të keqe të domosdoshme dhe ra në anën e rebelëve. Por edhe atëherë politika e tij e jashtme ishte paqësore.

Para së gjithash, sulmet ajrore turke në Irakun verior dhe Siri kanë hasur në kritika ndërkombëtare. Por armatosja e grupeve xhihadiste në Siri dhe dërgimi i mercenarëve në Libi dhe Nagorno-Karabakh shkaktuan gjithashtu zemërim në Perëndim.

”Turqia nuk pret më asgjë nga BE-ja”, thotë Erdogan

Megjithatë, në marrëdhëniet e Ankarasë me BE-në, asnjë përparim nuk duket në horizont. Presidenti turk tha më 1 tetor se vendi i tij “nuk pret më asgjë nga Bashkimi Evropian, i cili na ka mbajtur të presim në derën e tij për 40 vjet”.

“Ne i kemi mbajtur të gjitha premtimet që i kemi bërë BE-së, por ata nuk kanë mbajtur pothuajse asnjë prej tyre,” tha ai, duke shtuar se ai nuk do të “toleronte asnjë kërkesë apo kusht të ri në procesin e pranimit” që vendi i tij të anëtarësohet në bllok.

Në korrik, përpara Këshillit të Punëve të Jashtme të BE-së për Turqinë, ministrja e Jashtme e Sllovenisë Tanja Fajon kishte theksuar se një diskutim rreth ofertës së anëtarësimit të Turqisë në BE kishte kuptim nëse vendi tregonte një interes të sinqertë. Për sa i përket numrit të sfidave si migrimi, çështja e Qipros dhe roli ndërmjetësues i Turqisë në luftën e Ukrainës, ajo kishte shumë për të folur.

Turqia merr përsipër misionin e NATO-s në Kosovë 

Turqia po tregon forcën e saj edhe në Serbi dhe Kosovë. Më 25 tetor, shefi i Forcave të Armatosura të Turqisë Yasar Guler u takua me zëvendëskryeministrin dhe ministrin e Mbrojtjes të Serbisë, Milos Vuçeviç në Beograd. “Turqia ka një ndikim dhe rëndësi të madhe dhe të rëndësishme politike, ekonomike, të sigurisë dhe kulturore për zonën e Ballkanit Perëndimor”, tha Vuçeviç.

Ndërsa Guler theksoi se Turqia do të mbështesë anëtarësimin e Serbisë në BE, një tjetër temë dominuese ishte çështja e sigurisë në veri të Kosovës. Forca e udhëhequr nga NATO, KFOR, në Kosovë ndryshon komandën rregullisht, e fundit në tetor. Gjenerali turk Ozkan Ulutas mori drejtimin e forcës prej 4 500 trupash. Ajo vjen në një kohë të tensioneve të përtëritura mes Kosovës dhe Serbisë fqinje. Më 24 shtator, paraushtarakët serbë të Kosovës i zunë pritë një patrulle të policisë kosovare në veri të Kosovës, e cila është e populluar pothuajse ekskluzivisht nga serbët. Tre serbë dhe një polic i Kosovës vdiqën në një shkëmbim zjarri.

“Ne jemi të inkurajuar nga garancitë që morëm nga Guler në lidhje me sigurinë e komunitetit serb në Kosovë”, tha Vuçeviç. Ai shtoi se Serbia do të insistojë që “në vijën administrative drejt Kosovës, vetëm pjesëtarët e KFOR-it duhet të jenë të pranishëm në anën e Kosovës dhe se patrullimet e përbashkëta nga pjesëtarët e ushtrisë serbe dhe pjesëtarët e KFOR-it duhet të vazhdojnë përgjatë vijës administrative.

“Serbia inkurajon gjithashtu një komunikim të drejtpërdrejtë ndërmjet shefit të Shtabit të Përgjithshëm në Forcat e Armatosura Serbe dhe komandantit të KFOR-it”, shtoi ai.